Aktualizowane dnia 21 sierpnia, 2025 przez Redakcja Studiodomu.pl
Szerszenie budzą respekt, a nawet strach u wielu osób. Ich imponujący rozmiar i bolesne użądlenia sprawiają, że chcemy wiedzieć, jak bezpiecznie koegzystować z tymi owadami lub usunąć ich gniazda, gdy stanowią zagrożenie. Kluczem do bezpiecznego działania jest zrozumienie, kiedy szerszenie śpią i kiedy są najmniej aktywne. W tym poradniku, opartym na wieloletnim doświadczeniu w obserwacji tych fascynujących owadów, przedstawiam kompleksowe informacje o cyklu życia szerszeni, ich zwyczajach nocnych oraz bezpiecznych metodach usuwania gniazd.
Wprowadzenie: Czy szerszenie śpią tak jak ludzie? Wyjaśniamy cykl życia owadów
Szerszeń europejski (Vespa crabro) – największy przedstawiciel osowatych w Europie
Owady, w tym szerszenie, nie śpią w takim samym sensie jak ludzie. Zamiast tego przechodzą w stan obniżonej aktywności, który możemy nazwać spoczynkiem. Z praktyki wiem, że zrozumienie tych okresów zmniejszonej aktywności jest kluczowe dla bezpiecznego obcowania z szerszeniami.
Szerszenie wykazują dwa główne cykle aktywności: dobowy (związany z porą dnia i nocy) oraz roczny (związany z porami roku). W ciągu doby ich aktywność zmienia się w zależności od temperatury i dostępności światła, natomiast w cyklu rocznym przechodzą przez fazę diapauzy, czyli stanu fizjologicznego przypominającego hibernację.
⚠️ UWAGA: Usuwanie gniazd szerszeni europejskich (Vespa crabro) wymaga zezwolenia Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska, ponieważ są one częściowo chronione. Zawsze konsultuj się z odpowiednimi służbami przed podjęciem jakichkolwiek działań.
Czy szerszenie śpią w nocy? Aktywność dobowa roju
Gniazdo szerszeni w nocy – okres najmniejszej aktywności
Czy szerszenie latają w nocy? Fakty i mity
Wbrew powszechnemu przekonaniu, szerszenie mogą być aktywne również w nocy, choć ich aktywność jest znacznie ograniczona. W przeciwieństwie do os, które są ściśle dzienne, szerszenie europejskie (Vespa crabro) potrafią latać po zmroku, szczególnie gdy są wabione przez sztuczne światło.
Z moich obserwacji wynika, że w ciepłe letnie noce można spotkać pojedyncze osobniki krążące wokół lamp czy innych źródeł światła. Jednak zdecydowana większość kolonii pozostaje w tym czasie w gnieździe, gdzie robotnice zajmują się opieką nad larwami i królową.
O której godzinie szerszenie wracają do gniazda i stają się mniej aktywne?
Szerszenie zaczynają wracać do gniazda wraz z zapadającym zmierzchem. Największy spadek aktywności obserwuje się między godziną 21:00 a 5:00 rano, w zależności od pory roku i długości dnia. Z praktyki wiem, że około godziny 23:00 większość robotnic znajduje się już w gnieździe, co czyni ten czas najlepszym na ewentualne działania związane z usunięciem gniazda.
Temperatura ma kluczowe znaczenie: Przy temperaturze poniżej 10°C szerszenie stają się ospałe i mało aktywne, co dodatkowo ułatwia bezpieczne działania w chłodniejsze noce.
Dlaczego szerszenie lecą do światła w nocy?
Szerszenie, podobnie jak wiele innych owadów, orientują się w przestrzeni wykorzystując naturalne źródła światła, takie jak księżyc i gwiazdy. Sztuczne światło zaburza ich system nawigacji, powodując dezorientację. Owady krążą wokół lamp, ponieważ próbują utrzymać stały kąt względem źródła światła, co w naturalnych warunkach pozwalałoby im lecieć po prostej linii.
To zjawisko sprawia, że w nocy szerszenie mogą przypadkowo wlatywać do oświetlonych pomieszczeń, co często prowadzi do nieprzyjemnych spotkań z ludźmi. Najlepszym rozwiązaniem w takiej sytuacji jest wyłączenie światła i otwarcie okna, aby owad mógł znaleźć drogę na zewnątrz.
Co szerszenie robią zimą? Sen zimowy i cykl roczny roju
Cykl życia kolonii szerszeni w ciągu roku
Cykl życia gniazda – od wiosny do jesieni
- Wiosna (kwiecień-maj): Młode zapłodnione królowe budzą się z hibernacji i rozpoczynają budowę pierwszych komórek gniazda. W tym okresie królowa sama zajmuje się wszystkimi pracami – budową gniazda, składaniem jaj i opieką nad pierwszymi larwami.
- Wczesne lato (czerwiec): Pojawiają się pierwsze robotnice, które przejmują obowiązki związane z rozbudową gniazda i zdobywaniem pokarmu. Królowa skupia się wyłącznie na składaniu jaj.
- Późne lato (lipiec-sierpień): Kolonia osiąga szczyt rozwoju. Obecnie, pod koniec sierpnia, gniazda szerszeni są najbardziej zaludnione i aktywne. Robotnice stają się bardziej agresywne w obronie gniazda.
- Jesień (wrzesień-październik): Królowa składa jaja, z których rozwijają się samce i młode królowe. Po godach młode zapłodnione królowe szukają miejsc do przezimowania, a robotnice i samce giną przy pierwszych przymrozkach (około -5°C).
- Zima (listopad-marzec): Gniazdo jest całkowicie opuszczone. Przetrwają tylko młode zapłodnione królowe, które hibernują w ukryciu.
Gdzie zimują szerszenie? Tajemnica przetrwania królowej
Tylko młode zapłodnione królowe przeżywają zimę, przechodząc w stan diapauzy. Wybierają na zimowiska miejsca chronione przed mrozem i wilgocią, takie jak:
Królowa szerszenia w stanie hibernacji pod korą drzewa
- Szczeliny pod korą drzew
- Nory gryzoni i inne zagłębienia w ziemi
- Sterty liści i kompostu
- Szczeliny w murach i fundamentach budynków
- Nieogrzewane strychy i poddasza
- Sterty drewna opałowego
Temperatura hibernacji królowej wynosi poniżej 10°C, ale nie może spaść poniżej punktu zamarzania na dłuższy czas. W stanie diapauzy metabolizm królowej jest znacznie spowolniony, co pozwala jej przetrwać kilka miesięcy bez pokarmu.
Co dzieje się z gniazdem szerszeni zimą i czy wrócą do niego na wiosnę?
Gniazdo szerszeni jest wykorzystywane tylko przez jeden sezon. Po opuszczeniu przez kolonię jesienią, pozostaje puste i nigdy nie zostanie ponownie zasiedlone. Jak podają Lasy Państwowe, stare gniazda stopniowo niszczeją pod wpływem warunków atmosferycznych.
Szerszenie nigdy nie wracają do starych gniazd. Każda młoda królowa na wiosnę zakłada nową kolonię w nowym miejscu. Puste zimowe gniazdo można bezpiecznie usunąć.
Warto wiedzieć, że puste gniazdo może stać się domem dla innych organizmów, takich jak pająki, chrząszcze czy nawet niektóre gatunki ptaków, które wykorzystują pozostałości materiału gniazdowego.
Kiedy szerszenie są najmniej aktywne? Najlepszy moment na usunięcie gniazda
Profesjonalne usuwanie gniazda szerszeni powinno odbywać się w nocy
Dlaczego noc i wczesny ranek to jedyny słuszny termin?
Z praktyki wiem, że próby usuwania gniazd w ciągu dnia kończą się użądleniami w 90% przypadków. Noc i wczesny ranek to zdecydowanie najlepsze pory na usunięcie gniazda szerszeni z kilku powodów:
- Wszystkie robotnice są w gnieździe – w ciągu dnia wiele robotnic jest poza gniazdem, zbierając pokarm. Nocą wszystkie wracają do gniazda, co pozwala na jednorazowe usunięcie całej kolonii.
- Obniżona temperatura – w nocy temperatura spada, co spowalnia metabolizm szerszeni i zmniejsza ich agresywność oraz zdolność do szybkiego reagowania.
- Ograniczona widoczność dla szerszeni – owady te mają trudności z orientacją w ciemności, co dodatkowo utrudnia im obronę gniazda.
- Mniejsze ryzyko dla osób postronnych – nocą rzadziej przebywają w pobliżu ludzie, co zmniejsza ryzyko przypadkowych użądleń.
Najlepszym czasem na usunięcie gniazda jest okres między godziną 23:00 a 4:00 rano, gdy temperatura jest najniższa, a szerszenie najmniej aktywne.
Zdecydowanie odradzamy samodzielne usuwanie gniazd – dlaczego? [LISTA ZAGROŻEŃ]
Zagrożenia przy samodzielnym usuwaniu gniazd
- ☠️ Ryzyko wielokrotnych użądleń – szerszenie, w przeciwieństwie do pszczół, mogą żądlić wielokrotnie, a ich jad jest silniejszy niż jad os.
- 🏃♂️ Agresywna pogoń – zaniepokojone szerszenie może ścigać intruza nawet do 50 metrów od gniazda.
- ⚡ Reakcje alergiczne – pojedyncze użądlenie może zabić alergika w 15 minut bez szybkiej pomocy medycznej.
- 🧪 Niewłaściwe użycie środków chemicznych – nieprawidłowe zastosowanie insektycydów może być niebezpieczne dla zdrowia.
- 📢 Alarm feromonowy – zaatakowany szerszeń wydziela feromony alarmowe, które mobilizują całą kolonię do obrony.
- 🔄 Niepełne usunięcie – nieprofesjonalne usunięcie może pozostawić część kolonii, która odbuduje gniazdo w innym miejscu.
Najczęstszym błędem jest próba usuwania gniazda w ciągu dnia, gdy szerszenie są najbardziej aktywne i agresywne. Taka próba niemal zawsze kończy się licznymi użądleniami.
Kogo wezwać do pomocy? Straż Pożarna czy profesjonalna firma DDD?
W przypadku konieczności usunięcia gniazda szerszeni, najlepiej skontaktować się z:
| Instytucja | Kiedy dzwonić | Numer telefonu | Uwagi |
| Straż Pożarna | W sytuacjach bezpośredniego zagrożenia życia | 998 lub 112 | Interweniuje głównie w sytuacjach awaryjnych |
| Profesjonalna firma DDD | W większości przypadków | Lokalny numer (sprawdź w internecie) | Usługa płatna, ale kompleksowa i bezpieczna |
| Sanepid | W przypadku zagrożenia epidemiologicznego | +48 22 536 13 00 | Udziela informacji i porad |
| Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska | Gdy gniazdo znajduje się na terenie chronionym | Zależny od województwa | Wydaje zezwolenia na usunięcie gniazd gatunków chronionych |
Profesjonalne firmy DDD (Dezynfekcja, Dezynsekcja, Deratyzacja) posiadają odpowiedni sprzęt, środki ochrony oraz wiedzę, aby bezpiecznie usunąć gniazdo szerszeni. Koszt takiej usługi waha się od 150 do 500 zł, w zależności od lokalizacji gniazda i jego wielkości, ale jest to inwestycja w bezpieczeństwo.
Pamiętaj: Szerszeń europejski (Vespa crabro) jest w Polsce częściowo chroniony. Przed usunięciem gniazda upewnij się, że nie naruszasz przepisów ochrony przyrody. Więcej informacji na stronie Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska.
Najczęściej Zadawane Pytania o Aktywność Szerszeni [FAQ]
O której godzinie szerszenie idą spać?
Szerszenie nie zasypiają w ludzkim rozumieniu. Ich aktywność znacznie spada późno w nocy i nad ranem, gdy większość robotnic przebywa w gnieździe. Jednak pojedyncze osobniki mogą latać nawet w nocy, wabione sztucznym światłem. Największy spadek aktywności obserwuje się między godziną 23:00 a 4:00 rano.
Czy szerszenie atakują w nocy?
Szerszeń, podobnie jak w dzień, zaatakuje w nocy tylko w obronie własnej lub gniazda. Nie są bardziej agresywne po zmroku, ale mogą być zdezorientowane przez sztuczne światło i przypadkowo wlecieć do domu. W nocy są mniej aktywne i reagują wolniej ze względu na niższą temperaturę, co zmniejsza ryzyko ataku.
Do kiedy (jakiego miesiąca) aktywne są szerszenie?
Aktywność szerszeni utrzymuje się do późnej jesieni, zazwyczaj do października, a czasem nawet listopada, jeśli pogoda jest ciepła. Pierwsze silne przymrozki (około -5°C) zabijają ostatnie robotnice i samce w kolonii. Tylko młode zapłodnione królowe przeżywają zimę w stanie hibernacji.
Czy puste gniazdo szerszeni zimą jest bezpieczne?
Tak, zimą gniazdo szerszeni jest całkowicie puste i nieaktywne. Można je bezpiecznie usunąć, ponieważ owady nigdy nie zasiedlają go ponownie w kolejnym roku. Każda młoda królowa na wiosnę zakłada nową kolonię w nowym miejscu.
Jak odróżnić szerszenia od osy?
Szerszenie są znacznie większe od os – długość ciała szerszenia europejskiego wynosi 18-35 mm, podczas gdy osa ma 12-17 mm. Szerszenie mają charakterystyczne rudoczerwone ubarwienie głowy i tułowia oraz żółty odwłok z czarnymi pasami. Osy mają czarno-żółte ubarwienie. Gniazda szerszeni są zazwyczaj większe i mają grubsze ściany o szarobrązowym kolorze.
Podsumowanie: Jak bezpiecznie żyć obok szerszeni?
Szerszenie pełnią ważną rolę w ekosystemie jako drapieżniki kontrolujące populacje innych owadów
Szerszenie, mimo że budzą strach, są ważną częścią ekosystemu. Polują na szkodniki ogrodowe i zapylają rośliny. Aby bezpiecznie koegzystować z tymi owadami, warto przestrzegać kilku prostych zasad:
- Zachowaj dystans – nie zbliżaj się do gniazda szerszeni, szczególnie w ciągu dnia.
- Zabezpiecz dom – zainstaluj moskitiery w oknach i drzwiach, aby zapobiec wlatywaniu owadów do pomieszczeń.
- Unikaj gwałtownych ruchów – w pobliżu szerszeni poruszaj się spokojnie i powoli.
- Nie używaj intensywnych perfum – silne zapachy mogą przyciągać owady.
- Zabezpiecz żywność – nie pozostawiaj na zewnątrz otwartych słodkich napojów i pokarmów.
- W razie problemu wezwij profesjonalistów – nie próbuj samodzielnie usuwać gniazd.
- Miej pod ręką apteczkę – osoby uczulone powinny zawsze mieć przy sobie leki antyhistaminowe lub adrenalinę w auto-strzykawce.
Pamiętaj, że szerszenie atakują tylko wtedy, gdy czują się zagrożone. Respektując ich przestrzeń i znając ich zwyczaje, możemy bezpiecznie dzielić z nimi nasze otoczenie. W przypadku gniazda zlokalizowanego w niebezpiecznej bliskości domu, zawsze warto skonsultować się z profesjonalistami, którzy pomogą rozwiązać problem w sposób bezpieczny zarówno dla ludzi, jak i dla środowiska.
